ضخامت رحم یا به عبارت دقیق‌تر، افزایش ضخامت آندومتر (Endometrial Hyperplasia)، یکی از شایع‌ترین نگرانی‌های زنان، به ویژه پس از یائسگی، است. آندومتر لایه داخلی و پوششی رحم است که در طول هر دوره قاعدگی ریزش می‌کند و دوباره رشد می‌کند. اگر این لایه به شکل غیرطبیعی ضخیم شود، می‌تواند نشان‌دهنده تغییرات مهمی باشد که نیاز به بررسی دقیق دارند. هنگامی که سونوگرافی یک ضخامت مشکوک را نشان می‌دهد، ابزار نهایی برای تعیین ماهیت سلول‌ها، انجام کورتاژ تشخیصی برای ضخامت رحم است. بسیاری از زنان به دنبال پاسخ این سؤال هستند که آیا ضخامت اندومتر با کورتاژ درمان می شود و این روش تشخیصی-درمانی چگونه انجام می‌گیرد.
در این مقاله جامع، ما به طور مفصل به تعریف آندومتر هیپرپلازی، دلایل افزایش ضخامت آندومتر (به ویژه پس از یائسگی)، نقش حیاتی کورتاژ تشخیصی در افتراق ضایعات خوش‌خیم از پیش‌سرطانی و سرطانی، و همچنین روش‌های نوین جایگزین و درمان نهایی ضخامت اندومتر با کورتاژ خواهیم پرداخت.
ضخامت آندومتر (اندومتریال هایپرپلازی) چیست؟
ضخامت رحم به دلیل رشد بیش از حد سلول‌های آندومتر رخ می‌دهد که عمدتاً ناشی از عدم تعادل هورمونی است.
الف. نقش استروژن و عدم تعادل هورمونی
هورمون استروژن، محرک اصلی رشد آندومتر است.
- در طول چرخه قاعدگی، استروژن باعث ضخیم شدن آندومتر می‌شود تا رحم آماده پذیرش جنین گردد. پروژسترون این رشد را متعادل کرده و باعث ریزش منظم آندومتر می‌شود.
- علت ضخامت: زمانی که سطح استروژن بالا باشد و سطح پروژسترون کافی نباشد (مثل زمان نزدیک به یائسگی، یا در زنانی که قرص‌های حاوی استروژن تنها مصرف می‌کنند، یا در زنان دارای سندرم تخمدان پلی‌کیستیک – PCOS)، رشد آندومتر ادامه می‌یابد و باعث افزایش ضخامت آندومتر می‌شود. این وضعیت به نام اندومتریال هایپرپلازی شناخته می‌شود.
- اهمیت پس از یائسگی: در زنان یائسه، ضخامت آندومتر باید بسیار کم باشد (معمولاً کمتر از ۴ یا ۵ میلی‌متر). هرگونه خونریزی غیرطبیعی یا ضخامت بیشتر از حد نرمال در این دوره، یک پرچم قرمز است و ضرورت انجام کورتاژ تشخیصی برای ضخامت رحم را دوچندان می‌کند.
ب. انواع هایپرپلازی آندومتر و ریسک سرطان
افزایش ضخامت آندومتر به تنهایی سرطان نیست، اما برخی از انواع آن ریسک تبدیل به سرطان را دارند.
- آسیب‌شناسی هایپرپلازی آندومتر به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
- هیپرپلازی بدون آتیپی (Without Atypia): این نوع خوش‌خیم است و سلول‌ها شکل طبیعی دارند. ریسک تبدیل شدن به سرطان در این حالت بسیار پایین است.
- هیپرپلازی آتیپیک (Atypical Hyperplasia): در این حالت، سلول‌ها ظاهری غیرطبیعی پیدا می‌کنند. این وضعیت به عنوان یک ضایعه پیش‌سرطانی در نظر گرفته می‌شود و ریسک بالایی برای تبدیل به سرطان آندومتر دارد (به ویژه نوع Endometrial Intraepithelial Neoplasia – EIN). هدف اصلی انجام کورتاژ تشخیصی برای ضخامت رحم، افتراق دقیق این دو نوع از یکدیگر است.
ضرورت و مکانیسم عمل کورتاژ تشخیصی
کورتاژ تشخیصی (Diagnostic Dilation and Curettage – D&C)، روشی است که برای جمع‌آوری بافت کافی از آندومتر برای بررسی پاتولوژی (آسیب‌شناسی) استفاده می‌شود.
الف. چرا کورتاژ تشخیصی لازم است؟
هنگامی که سونوگرافی یا نمونه‌برداری‌های ساده کافی نباشد، کورتاژ تشخیصی دقیق‌ترین ابزار است.
- دقت تشخیصی: سونوگرافی تنها می‌تواند ضخامت را نشان دهد و نمی‌تواند ماهیت سلول‌ها را مشخص کند. نمونه‌برداری سرپایی (مانند بیوپسی آندومتر با پایپل) ممکن است نتواند بافت کافی از تمام نقاط رحم (به ویژه در رحم‌های بزرگ یا نامنظم) جمع‌آوری کند. کورتاژ تشخیصی برای ضخامت رحم در محیط اتاق عمل انجام می‌شود و مقدار بافت کافی را برای یک تشخیص قطعی فراهم می‌کند.
- اندیکاسیون‌ها: این روش برای زنانی که خونریزی غیرطبیعی پس از یائسگی، خونریزی شدید یا نامنظم پیش از یائسگی، یا ضخامت آندومتر مشکوک در سونوگرافی دارند، توصیه می‌شود.
- رد سرطان: هدف نهایی، رد یا تأیید وجود سلول‌های آتیپیک یا سرطانی (کارسینوم آندومتر) است.
ب. روش انجام کورتاژ تشخیصی
کورتاژ تشخیصی یک عمل جراحی جزئی است که معمولاً به صورت سرپایی و تحت بی‌حسی یا بیهوشی سبک انجام می‌شود.
- آماده‌سازی: بیمار معمولاً تحت بیهوشی عمومی یا آرام‌بخشی عمیق قرار می‌گیرد.
- گشاد کردن دهانه رحم: جراح با استفاده از ابزارهای خاصی به نام دیلاتور، دهانه رحم (سرویکس) را به آرامی گشاد می‌کند تا ابزار کورتاژ بتواند وارد حفره رحم شود.
- نمونه‌برداری (کورتاژ): سپس از یک ابزار قاشقی شکل به نام کورِت (Curette)، یا در روش‌های نوین‌تر از یک دستگاه مکنده (ساکشن)، برای خراشیدن آرام دیواره داخلی رحم و جمع‌آوری بافت آندومتر استفاده می‌شود.
درمان ضخامت اندومتر با کورتاژ
بسیاری از زنان می‌پرسند که آیا ضخامت اندومتر با کورتاژ درمان می شود؟ پاسخ این است که کورتاژ در وهله اول تشخیصی است، اما در برخی موارد می‌تواند نقش درمانی مهمی ایفا کند.
الف. کورتاژ به عنوان اقدام درمانی اولیه
کورتاژ می‌تواند با حذف بافت بیش از حد، به کاهش خونریزی و ضخامت کمک کند.
- توقف خونریزی غیرطبیعی: در مواردی که خونریزی شدید و غیرقابل کنترل به دلیل ضخامت زیاد آندومتر وجود دارد، انجام کورتاژ می‌تواند با حذف لایه آندومتر ضخیم شده، خونریزی را به طور مؤثر و فوری متوقف کند. این اقدام درمانی، اگرچه موقت است و مشکل ریشه‌ای هورمونی را حل نمی‌کند، اما به عنوان یک مدیریت اورژانسی برای خونریزی شدید بسیار کارآمد است.
- حذف پولیپ‌ها: کورتاژ اغلب همراه با هیستروسکوپی انجام می‌شود. هیستروسکوپی به پزشک اجازه می‌دهد تا داخل رحم را ببیند و پولیپ‌های آندومتر (که می‌توانند باعث خونریزی و ضخامت موضعی شوند) را به صورت هدفمند برداشته و حذف کند. حذف این پولیپ‌ها یک درمان قطعی برای آن‌ها محسوب می‌شود.
ب. درمان‌های بعدی بر اساس نتیجه کورتاژ
روش درمان نهایی پس از انجام کورتاژ تشخیصی برای ضخامت رحم، کاملاً به گزارش پاتولوژی وابسته است.
- هیپرپلازی بدون آتیپی: درمان اصلی در این حالت، درمان هورمونی با پروژسترون است. پروژسترون به متعادل کردن رشد استروژن کمک کرده و باعث می‌شود آندومتر به حالت طبیعی برگردد. پیگیری منظم با سونوگرافی و بیوپسی‌های بعدی ضروری است.
- هیپرپلازی آتیپیک (ضایعه پیش‌سرطانی): به دلیل ریسک بالای تبدیل به سرطان، درمان‌های قوی‌تری مورد نیاز است. در زنان یائسه یا زنانی که تمایلی به باروری ندارند، هیسترکتومی (برداشتن کامل رحم) به عنوان بهترین و قطعی‌ترین درمان توصیه می‌شود. در زنان جوانی که می‌خواهند باردار شوند، دوزهای بالای پروژسترون به صورت فشرده برای سرکوب ضایعه استفاده می‌شود، اما نیاز به نظارت بسیار دقیق دارد.
- سرطان آندومتر: در صورت تشخیص سرطان، درمان اصلی معمولاً هیسترکتومی رادیکال به همراه بررسی غدد لنفاوی و در صورت لزوم، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی است.
بیشتر بدانید: درمان سریع آندومتریوز با جراحی لاپاراسکوپی
روش‌های جایگزین کورتاژ و مراقبت‌های پس از عمل
با پیشرفت تکنولوژی، روش‌های دیگری برای نمونه‌برداری از آندومتر معرفی شده‌اند که گاهی جایگزین کورتاژ می‌شوند.
الف. بیوپسی آندومتر (Endometrial Biopsy)
این روش سرپایی، اغلب اولین خط دفاعی در ارزیابی ضخامت رحم است.
- بیوپسی آندومتر با پایپل (Pipelle Biopsy) یک روش ساده و سرپایی است که در مطب پزشک و بدون نیاز به بیهوشی انجام می‌شود. در این روش، یک لوله پلاستیکی بسیار نازک وارد رحم شده و بافت کمی با مکش برداشته می‌شود.
- مزایا و معایب: مزیت آن سادگی و کم‌هزینه بودن است. اما عیب آن این است که ممکن است نتواند بافت کافی از تمام نقاط رحم (به ویژه در مورد پولیپ‌ها یا ضایعات کانونی) بردارد. اگر نتیجه بیوپسی مبهم باشد یا خونریزی ادامه یابد، انجام کورتاژ تشخیصی برای ضخامت رحم به عنوان روش دقیق‌تر الزامی می‌شود.
ب. هیستروسکوپی تشخیصی و درمانی
هیستروسکوپی، روش مشاهده مستقیم داخل رحم است و اغلب همراه با کورتاژ انجام می‌شود.
- در هیستروسکوپی، یک دوربین نازک از طریق دهانه رحم وارد می‌شود تا پزشک بتواند حفره رحم را به طور کامل ببیند. این روش کمک می‌کند تا:
- تشخیص دقیق‌تر: ضایعات کانونی مانند پولیپ‌ها یا فیبروم‌های زیر مخاطی که ممکن است عامل افزایش ضخامت آندومتر باشند، شناسایی شوند.
- نمونه‌برداری هدفمند: پزشک می‌تواند نمونه‌برداری یا کورتاژ را به صورت هدفمند از ناحیه مشکوک انجام دهد. این ترکیب (هیستروسکوپی و کورتاژ تشخیصی) بهترین دقت تشخیصی را ارائه می‌دهد.
ج. مراقبت‌های پس از کورتاژ
مراقبت‌های پس از عمل برای جلوگیری از عفونت و تسریع بهبودی ضروری است.
- پس از انجام کورتاژ تشخیصی برای ضخامت رحم، فرد ممکن است تا چند روز دچار لکه بینی یا خونریزی خفیف و کرامپ‌های خفیف شکمی شود.
- نکات مهم: پزشک توصیه می‌کند که تا زمان توقف کامل خونریزی یا لکه‌بینی (معمولاً تا دو هفته)، از فعالیت‌های جنسی و استفاده از تامپون خودداری شود تا از عفونت جلوگیری شود. در صورت بروز تب، درد شدید، یا خونریزی شدید، باید فوراً با پزشک تماس گرفته شود. نتیجه آسیب‌شناسی معمولاً پس از چند روز تا یک هفته آماده شده و مسیر درمانی نهایی را مشخص خواهد کرد.
